“Komunikazio telematikoaren gorakadak leku desberdinetako emakumez osatutako taldeak sortzeko aukera ematen du, estigmarekiko beldurra gaindituz elkarri babesa emateko”

Mercé  Torrentallé Salut Mental la Noguera elkarteko presidentea da, eta Obertament estigmaren aurkako aliantzako presidenteordea. Salut Mental Catalunya federazioko zuzendaritza-batzordeko eta Espainiako Osasun Mentaleko Konfederazioko emakumeen sareko kidea ere bada. Aktibistatzat du bere burua.

Merce Torrentalle

Mercé  Torrentallé Salut Mental la Noguera elkarteko presidentea da, eta Obertament estigmaren aurkako aliantzako presidenteordea. Salut Mental Catalunya federazioko zuzendaritza-batzordeko eta Espainiako Osasun Mentaleko Konfederazioko emakumeen sareko kidea ere bada. Aktibistatzat du bere burua.

Mercé, zein izan da buru osasunarekin izan duzun esperientzia? 

1999an agerraldi psikotiko bat izan nuen kale erdian 2.500 biztanleko herri batean, eta badakigu horrek dakarren estigma. Garai hartan, bi seme eta alaba nerabea nituen, eta lanean nenbilen delineatzaile eta laneko arriskuen prebentzioko teknikari gisa. Orduz geroztik, denbora batez ez nintzen kalera irteteko gai, estigmaren eta diskriminazioaren beldur bainintzen, baina zortea nuen lagun batzuk etortzen zitzaizkidalako nire bila eta inguruko herrietara joaten ginelako kafe bat hartzera. Nire herrian bertan ez nintzen irtetera ausartzen. Ondoren nire alaba diskriminatzen hasi ziren; une hartan 16 urte zituen eta esaten zioten haren hitzek ez zutela irizpiderik, ama erotuta zegoelako. Horrek erreakzio bat sortu zuen niregan. Psikologoaren aholkuei jarraiki, nire sentimenduak idatziz adierazten hasi nintzen, eta ondoren idatzia partekatzera animatu ninduen psikologoak, pertsonaien eta herriaren izenak aldatuz, tresna baliagarria izan zitekeelako beste pertsona batzuei laguntzeko.

Liburuaren izenburuan ‘Esquizofrenia, locura o realidad’ da, eta prozesu guztia azaltzen dut bertan: nola estresatu nintzen, nola izan nuen ospitaleratzea eta nolakoa izan zen pixkanakako indarberritzea.
Ondoren, beste liburu bat idatzi nuen: ‘Esquizofrenia en primera persona’. Esaldi laburrak eta marrazkiak erabili nituen eskizofrenia azaltzeko.

Zure ibilbidea nabarmena izan da. Buru osasunean esperientzia duen emakume gisa, ordezkaritza-eremuetan eta erabakiak hartzen diren organoetan parte hartzen duzu. Nola heldu zinen puntu horretara?

Lehenik eta behin, helburu oso argiak ditugu. Buru osasuneko arazoak dituzten pertsonen eta haien senideen eskubideak defendatzen ditugu, erakunde mistoa garelako. Liburuagatik ezaguna egiten hasi nintzenean, hainbat lekutatik deika hasi zitzaizkidan. Adibidez, nire psikiatra unibertsitateko irakaslea da, eta eskatu zidan bere ikasleen aurrean aurkezteko, medikuntzako eta psikiatriako ikasleen aurrean, hain zuzen ere. Izan ere, agerraldi psikotiko betean dauden pertsonekin lan egiteko prestatzen ari ziren, eta errekuperazio-prozesu bat egin zuen norbait ezagutzea interesgarria zen berentzat, bizimodu normalizatua egin daitekeela ikusteko. Hortik aurrera,  ezagunagoa izaten eta komunikabideen deiak jasotzen hasi nintzen. Uste dut garrantzitsua dela gardena izatea, kontatu nahi duzuna adierazten jakitea eta ahalik eta jende gehien bilduko duen lengoaia erabiltzeko prestatzea. Emakume askoren ordezkari gisa hitz egiten dudanez, garrantzitsua da laguntzaile taldea edukitzea, datuak eta abar bilatzeko.

Buru Osasuna Euskadik urte asko daramatza osasun mentaleko arazoak dituzten emakumeei laguntzen eta mota askotariko diskriminazioa eta indarkeria matxista agerian jartzen. Zure ustez, zer egin behar dugu buru osasuneko arazoak dituzten emakumeen berdintasunean aurrera egiteko?

Lehenengo gauza formakuntza eta informazioa dira. Buru osasuneko arazoak dituzten emakume askok seme-alabak ditugu, eta berdintasunerako hezi behar ditugu. Formakuntza oinarrizkoa da eta gure bikotekidea, seme-alabak eta abar hezi behar ditugu gai honen inguruan. Katalunian talde batzuk sortzen ari gara beste maskulinitate batzuen inguruan. Genero-desberdintasuna ez dugu emakumeok bakarrik gaindituko, gizartearen erdia gizonezkoak baitira. Prestakuntza ez da bakarrik familian eman behar, baita hezkuntzaren arloan ere. Gainera, garrantzitsua da planifikatzen diren proiektuek osasun mentaleko arazoak dituzten emakumeen ahotsa kontuan hartzea.

Horregatik, ezinbestekoa da gure eskubideak ezagutzea; izan ere, indarkeria matxista jasaten ari garenean edo seme-alaben zaintza guregain dugunean, beharrezkoa da babesa eta laguntza izatea. Hor, elkarteen zeregina babesa eta informazioa ematea da. 

Defizit handia dago buru osasuneko arazoak dituzten emakumeen enpleguan. Nola sustatu liteke?

Obertamentek prestakuntza eskaintzen die enpresei, buru osasuneko arazoak dituen pertsona bat lanean nola tratatu jakiteko. Enplegu egokituak sortu behar ditugu; izan ere, emakume askok eskatzen digutena baino gehiago ematen dugu buru osasunaren arazoa nabaritu ez dadin, eta borondate hori ez da baloratzen. Eta nik beti esaten dudan bezala, ez naiz diagnostiko bat, baizik eta trebetasun eta zailtasunak dituen pertsona, mundu guztia bezala. Enplegua sustatu behar dugu; izan ere, buru osasuneko arazoak dituzten emakume askoren zailtasunetako bat da ezin ditugula gure oinarrizko beharrak ase, eta egoera horretan buru osasuneko arazoa areagotu egiten da. Politikak egin behar ditugu beste edozein emakume bezala ikus gaitzaten, eta erakutsi behar dugu, tratamendu egoki batekin, egokitzen zaigun lana egin dezakegula, horretarako trebatu baikara.

Zer puntutan dago Buru Osasuna Espainia konfederazioko emakumeen sarea?

Espainiako Buru Osasuneko Konfederazioko emakumeen sareak gorakada handia izan du. Katalunian 2019an zazpi pertsona bildu ginen emakumeen sare bat sortzeko, eta gaur egun 247 kide gara. Elkarri laguntzeko taldeak osatu ditugu, emakumeentzako talde espezifikoak, eta hitzaldi eta prestakuntza ugari eskaini ditugu emakumearen eta zahartzearen, sendakuntza perinatalen eta abarren inguruan. Konfederazioarekin hasi zen ekimen hori erkidego guztietan gauzatzen ari da. Konfederaziotik denok batera lortu dugu derrigorrezko esterilizazioak indargabetzea. Onena da Estatu osoan garatzen ari diren esperientziak partekatzen ikasi dugula, eta horren balioa oso garrantzitsua da, ez garelako hutsetik hasten.

Buru Osasuna Euskadi federazioaren ikerketak datu ikaragarriak eman zituen osasun mentaleko arazoak dituzten emakumeek jasaten duten indarkeriari buruz. Emakumeen % 80 indarkeriaren biktima izan dira, eta % 43k ez dute indarkeria halakotzat jotzen. Gainera, profesionalen % 50k ez zekien indarkeriaren biktima zirela artatzen zituzten emakumeak. Zer egin behar da errealitate hori geldiarazteko?

Funtsezko gauzetako bat talde telematikoak izan dira. Ni landa-ingurunean bizi naiz eta batzuetan buru osasuneko arazo bat izan dezakezu eta indarkeria matxista jasan, baina ez dakizu nola bideratu. Lankide bat Katalunia osorako talde bat eramaten ari da gai horri buruz, eta ikusi du emakume horiek ez zirela ausartzen inorekin hitz egitera, eta talde horren bidez adierazteko espazio egokia aurkitu dutela. Beren esperientzia pertsonalei buruz hitz egiten hasi eta mina azaleratu dute. Batzuetan, landa-inguruneetan ez zara zure egoera kontatzera animatzen, herritarrek senarra eta senide guztiak ezagutzen dituztelako. Pandemiak eman digun gauza ona internet bidezko komunikazio hau da; laguntza eta babesa behar zuten emakumeak hautemateko aukera eman digu.

Nolakoa da Obertament-en egiten den lana?

Obertament estigmaren aurkako aliantza bat da. 30 ekintzailerekin hasi zen eta gaur egun 150 gara. Egia esan, buru osasuneko arazoak dituzten pertsonentzako zailtasun handienak, hain zuzen ere, estigmarekin erlazionatzen dira, nahasmenduarekin berarekin baino gehiago. Horregatik, 10 urtetako ibilbide honetan frogatu dugu gutxienez estigma soziala hiru gradutan jaitsi dela gauzatutako kanpainen ondorioz. Mota guztietako egitasmoak egin ditugu, gazteriari zuzendutakoak, mota askotako pertsona ospetsuekin elkarlanean egindakoak… Katalunian partaidetza-kontseilu bat antolatu da, estigmarekin lotutako materialen kit bat aurkeztu eta hiru lan-ildo nagusi ezarri dira. Horietako bat ‘Whats Up! Nola dago zure buru osasuna?’ programa da. DBHko 3. eta 4. mailan garatzen da, lehen pertsonako ikuspegitik. Beste ildo bat enpresentzako prestakuntza da, eta hirugarrena osasun-arloan zentratzen da, bertan diskriminazio handia antzeman baita eta hori murrizteko formakuntzak egiten ari baikara. Jakina, komunikabideetan ere eragiten dugu, haien ikuspegia eta lengoaia hobe dezaten. Zorionez, duela hamar urte erabiltzen zituzten hitzak aldatzen ari dira.

Badakigu Kataluniako parlamentuan parte hartu duzula. Zer esan diezagukezu esperientzia horretaz?

Obertamenteko lehendakariorde izateagatik gonbidatu ninduten. Hasieran urduri nengoen, baina gero ahalik eta lasaien egoten eta buru osasuneko arazoak dituzten pertsona guztien izenean hitz egiten saiatu nintzen. Oso hunkigarria izan zen, eta bukatzerakoan talde politiko guztietako ordezkariek txalotu egin ninduten. Gainera, espero baino oihartzun handiagoa izan du hitzaldiak. Paristik ere deitu izan didate, Katalunian senitartekoren bat zutelako eta elkarteren batekin harremanetan jartzeko beharra zutelako. Gauza horiei esker, norbaitentzat baliagarria izatearen poza sentitzen duzu, eta hori da aktibismoa. Zure esperientzia eta beste pertsona batzuei laguntzeko egin duzun bidea azaltzeko gai zarenean hasten da.

Salut Mental La Noguera elkarteko lehendakaria eta Obertament elkarteko presidenteordea zara. Zer esan nahi du elkarte baten buru izateak eta erantzukizuneko karguak edukitzeak?

Denbora asko eskatzen du, pazientzia handia, zure konfiantzazko pertsonekin biltzea eta delegatzen ikastea. Halaber, garrantzitsua da erreferentzia-puntu batzuk izatea, gai bati heltzeko laguntza behar duzunean norengana jo jakin dezazun. Niretzat hori da garrantzitsuena, atzean talde bat edukitzea.

Nondik bideratu behar ditugu buru osasuneko arazoak dituzten emakumeen eskubideak defendatzen dituzten emakume sare edo taldeak?

Konfiantzazko giroa sortzen jakin behar dugu, sentsibilitate handiko gaiak jorratzen ari garelako. Enpatia handia ere beharrezkoa da, min ematen diguten gauza asko eskubideen urraketaren ondorio baitira.  Eta seme-alaben zaintza kendu nahi dioten ama aurkitzen baduzu, oso garrantzitsua da hura hartzen jakitea.

Nola ikusten duzu buru osasuneko arazoak dituzten emakumeen etorkizuna? Parte-hartzean aurrera egin ahal izango dugula uste duzu?

Pandemiak mahai gainean jarri duen gauzetako bat buru osasuneko arazoak dira. Emakumeen arloan kontuan izan behar dugu, parte-hartzeari dagokionez, asko zaintzaileak garela. Guk zaintzen beharra izan ditzakegu, baina, horrez gain, familia zaintzen saiatzen gara, eta horrek guztiak gizarte mugimenduetan parte-hartzeko aukeran eragiten du.

Komunikabideek asko lagun diezagukete. Kontuz ibili behar dugu erabiltzen ditugun terminoekin; izan ere, estigma sozialaz gain, autoestigma ere badago, eta, batzuetan, komunikabideek modu negatiboan esaten dutena egiazkotzat hartzen dugu. Komunikabide guztiek diskurtso koherentea izatea lortu behar dugu, baliozko pertsonatzat har gaitzaten. Mundu guztia ezin da astronauta izan eta ilargira joan; guk ere zailtasun batzuk izan ditzakegu eta laguntza behar dugu. Tabu hori haustea da partaidetzarako erronka nagusia.

Compartir esta entrada